Echt of vals?

Allereerst is het belangrijk om te weten of een gouden tientje wel echt is. Is het geen echt gouden tientje, dan kan het namaak zijn bedoeld om voor echt door te gaan, dus om mensen te misleiden. Het kan ook een naslag of replica zijn. Terwijl replica’s soms wel degelijk van goud zijn, zijn vervalsingen dit meestal niet. Hierdoor is een vals gouden tientje meestal veel minder waard dan een echt gouden tientje.

Maar… hoe controleer je een gouden tientje op echtheid?

Replica’s en naslagen

Echt of vals - De kleine lettersBij replica’s of kopieën is meestal met kleine letters aangegeven dat het om een replica of een kopie (copy, copie) gaat. De afbeelding hiernaast geeft daar voorbeelden van. De meest vaak voorkomende kopie is die waar in de band van de kroon boven het wapen in kleine letters het woord “copy” staat. Tevens ontbreken de munttekens. Als een naslag gemaakt is van verguld zilver, dan is dit meestal ook aangegeven met een zilvermerkje en/of een getal (bv. 925).

Bij een naslag waar geen (duidelijke) aanduiding op vermeld staat, kan men aan het gewicht of de maat zien dat het tientje niet echt is. Een nieuw gouden tientje heeft een diameter van 22,5 mm en weegt 6,720 gram. De dikte is ongeveer 1,3 mm. Oudere tientjes kunnen in maat en gewicht door slijtage hiervan wat afwijken, maar nooit teveel. Een naslag van onedel metaal is meestal stukken lichter, bijvoorbeeld 4,7 gram in plaats van 6,7 gram. Weegt de naslag bij gelijke afmetingen maar een beetje lichter (bijvoorbeeld 6,0 gram), dan is de kans groot dat deze van een lager goudgehalte is, bijvoorbeeld 14 karaat (58%) in plaats van 90%.

Vervalsingen

De meeste vervalsingen zijn op het oog al te herkennen. De beeltenis kan vaag zijn, de rand kan afgerond zijn of het metaal kan afwijken in kleur. Soms kloppen details niet (oriëntatie, positie van kruisje op de kroon, grootte van sterren in de tekst, etc.). Soms is direct al te zien dat het om een afgietsel gaat. Met een vergrootglas zijn afwijkingen zoals putjes van luchtbelletjes nog beter te zien.

Echt of vals - Een halve guldenAls de vervalsing er wel als goud uitziet dan kan deze verguld zijn. Het vergulden van minderwaardige metalen is van alle tijden. Zoals blijkt uit bijgaand krantenbericht uit 1926 werd men in die tijd soms bedrogen met behulp van een verguld muntstuk van een halve gulden, dat als een gouden tientje werd uitgegeven. Kennelijk was de gelijkenis op het eerste gezicht voldoende om hiermee weg te komen.

Bij een vergulde vervalsing komt vaak op afgesleten plaatsen het onderliggende metaal te voorschijn. Ook dit is met een vergrootglas beter te zien. Eventueel kan met een vijltje de toplaag worden weggevijld, maar dit levert onherstelbare beschadigingen op die bij een echt exemplaar de waarde kunnen verminderen. Het is daarom beter om eerst de munt op te meten en te wegen.

De maat opnemen

Echt of vals - De maat opnemenOm een gouden tientje zo precies mogelijk op te meten is een schuifmaat met digitaal afleesvenster aan te raden. De diameter is nauwkeurig tot op de tiende of zelfs honderdste millimeter te bepalen. De dikte is soms lastiger te bepalen, zeker als het tientje niet meer helemaal plat is.

Op de foto hiernaast is een kopie vergeleken met een echt gouden tientje. Te zien dat de kopie (bovenste foto’s) een te grote diameter heeft (23,1 mm in plaats van 22,5 mm) en daarnaast nog flink te dik is (1,7 mm in plaats van 1,3 mm). Als dan bij het wegen ook nog blijkt dat ondanks de grotere afmetingen het gewicht veel te laag is, dan is duidelijk dat deze kopie te licht bevonden wordt.

Wegen

Goud is een relatief zwaar metaal en de meeste andere metalen zijn stukken lichter. Het wegen van een tientje is daarom een goede methode om de echtheid te bepalen. Een echt gouden tientje weegt 6,7 gram (6,720 gram om precies te zijn), een vals tientje meestal beduidend minder. Een iets lichter gewicht is door slijtage misschien nog te verklaren, maar bij een te groot verschil moet aan de echtheid worden getwijfeld. Om van lichter metaal met dezelfde diameter hetzelfde gewicht te bereiken, moet het tientje een stuk dikker zijn.

Echt of vals - WegenMet een digitale precisie-weegschaal kan men goed het gewicht bepalen. De foto hiernaast laat dat zien. De foto laat het gewicht van een echt gouden tientje zien (6,72 gram) en dat van een kopie. Deze is blijkbaar van onedel metaal want het gewicht is veel lager. Daarnaast zijn op de foto ook wat uiterlijke verschillen te zien, zoals het ontbreken van de munttekens en het afwijkende lettertype.

Let er op dat de weegschaal goed geijkt is en dus het juiste gewicht aangeeft. Dit kan men controleren door een voorwerp met bekend gewicht te wegen, zoals een ijk-gewicht of iets anders.
De meeste precisie weegschalen hebben een vaste en harde ondergrond nodig. Op het werkblad van een buro kunnen trillingen onnauwkeurigheden veroorzaken. De nauwkeurigheid wordt ook bepaald door de precisie van de weegschaal. Een weegschaal die het gewicht alleen in grammen aangeeft is niet nauwkeurig genoeg. Het gewicht moet minimaal tot op de tiende gram nauwkeurig worden aangegeven, dus met minimaal één cijfer achter de komma. Meten is weten!

Toetsen

Soms is niet direct duidelijk wat het goudgehalte is van een voorwerp en of het wel van zuiver goud gemaakt is. Zeker als aan de zuiverheid wordt getwijfeld, een zuiverheidsmarkering ontbreekt, of het voorwerp onbekend is, is voorzichtigheid geboden. Goud staat bekend als een inert edelmetaal dat slechts op enkele stoffen reageert en daardoor lang mooi blijft. Goud is alleen op te lossen in het zogenaamde koningswater, een mengsel van geconcentreerd zoutzuur en salpeterzuur. Bij de juwelier en goudinkoper wordt vaak gebruik gemaakt van een toetssteen met toetswater om het gehalte van het goud te testen. Door met het te testen voorwerp op de steen te krassen wordt een streep gezet. De kleur van deze streep kan eventueel worden vergeleken met die van een streep met bekend gehalte, zoals die van een toetsnaald. Door verschillende concentraties zuur op de streep te druppelen kan worden gekeken wanneer de streep oplost of van kleur verandert, hetgeen indicatief is voor het goudgehalte.